الدرة الثمینة فی أخبار المدینة (کتاب)الدره الثمینه فی الاخبار المدینه تالیف ابن نجار بغدادی متوفی سال (۶۴۳- ۵۷۸ ق) است، که درباره ی تاریخ شهر مدینه و نواحی و اماکن مختلف آن، همچنین صحابه ی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، می‌باشد. کتاب به زبان عربی است و در یک جلد به چاپ رسیده است. ۱ - انگیزه تالیفمولف، کتاب را در زمانی که به مدینه جهت زیارت حرم پیامبر اسلام مشرف شده بودند و به خاطر درخواست جماعتی که از وی، درباره مدینه و فضائل و اخبارش، نمودند، نوشته است. ۲ - ساختاردر ابتدا به تقریظی از ناشر و مقدمه‌ای از محقق و شرح حالی پیرامون زندگانی مولف اشاره شده است، سپس مقدمه ی مولف عنوان می‌شود و در ادامه، اصل کتاب طی ۱۸ باب مطرح می‌شود. مولف در ابواب اولیه ی کتاب، به ذکر اسماء مدینه و ساکنان آن از یهود و قبایلی چون اوس و خزرج همچنین از فتح مدینه و هجرت پیامبر اسلام و اصحابش به این شهر، اشاره می‌کند. [۱]
الدرة الثمینة فی أخبار المدینة، ابن نجار، ص۲۵ به بعد.
در باب چهارم، بحث مفصلی، از فضایل شهر مدینه و خاک آن مطالب را ایراد می‌نماید. [۲]
الدرة الثمینة فی أخبار المدینة، ابن نجار، ص۴۱ به بعد.
در ابواب بعدی به ذکر چاه‌هایی که در مدینه موجود می‌باشد، مسجدالنبی، فضایل و اماکن مقدسی که در مسجد بنا شده و ستون‌های مهم این مسجد مطالبی را اشاره می‌دارند. در ادامه در ابوابی به ذکر مساجد مختلفی که در مدینه وجود دارد، می‌پردازد. در باب چهاردهم از وفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و دو خلیفه اول سخنانی را ایراد می‌نماید [۳]
الدرة الثمینة فی أخبار المدینة، ابن نجار، ص۱۳۱ به بعد.
و در باب شانزدهم به ذکر فضایل زیارت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اشاره می‌کند [۴]
الدرة الثمینة فی أخبار المدینة، ابن نجار، ص۱۵۵ به بعد.
و در دو باب آخر از فضایل بقیع و اعیانی از صحابه که در مدینه ساکن بوده‌اند، مطالبی را خاطر نشان می‌کند. در پایان کتاب به ذکر مراجع مورد اعتماد در کتاب و فهرستی از مطالب کتاب می‌پردازد. ۳ - گزارش محتوا۳.۱ - تقریظ ابن عباس مالکیر تقریظی که از ابن عباس مالکی در ابتدای کتاب آمده است، وی درباره ی شهر مدینه می‌گوید: این شهر در ابتدا یثرب نام داشت که در قرآن نیز به این نام اشاره شده است، و منافقین، این نام را برای آن گذاشته‌اند؛ در حالی که بسیار از این نام نهی شده؛ علت منهی بودن این نام، این است که ماده ثرب به معنای فساد و ماخوذ از تثریب و توبیخ و ملامت می‌باشد و رسول الله از این نام اکراه داشتند. وی در این تقریظ از شهر مدینه، فضیلت و مبارک بودن آن به خاطر دعای پیامبر برای اهل مدینه و با برکت شدنش، مطابی را آورده است. همچنین وی بیان می‌کند که در این شهر به دعای پیامبر، مرض و بیماری وارد نمی‌شود. ۳.۲ - انگیزه محقق کتابآقای حسین محمد علی شکری محقق کتاب در مقدمه یشان که پیرامون مقابله ایست که بین دو نسخه این کتاب انجام داده، انگیزه اش را در مورد تحقیق کتاب بیان نموده و می‌گویند: چون اختلاف زیادی بین این نسخ و خطاهایی که در آن پیدا شد، مشاهده نمودم، لذا تصمیم به مقابله و تعلیق زدن بر این کتاب را نمودم. همچنین ایشان با رجوع به مصادر و تراجم رجال سند، برای تاکید مطالب کتاب، صحت اسماء، تسلسل اسناد و تصحیح مواردی که از کتاب ساقط شده است، همچنین تحریفاتی که در نسخ وارد شده، اقدام به تحقیق درباره ی این کتاب کرده است. محقق در فصلی که در ابتدای کتاب به نام تاریخ مدینه منوره و مورخون، می‌باشد به ذکر کتبی که در مورد تاریخ مدینه و آنچه که متعلق به مدینه از نواحی اجتماعی، سیاسی و تاریخی می‌باشد، پرداخته است. در این بخش به دو دسته از این منابع اشاره نموده است. اول منابعی است که مربوط به کتب قدیمی می‌باشد، دوم منابعی که مربوط به کتب مولفینی که هم عصر وی بوده‌اند، می‌باشد. ۳.۳ - اهمیت کتاباهمیت این کتاب به حدی است که کتبی قدیمی و معروف، چون تاریخ ابن شبه و کتاب فضائل مدینه از ابن جندی، (که یا اجزایی از آن به دست ما نرسیده و یا کتابی صغیر بوده‌اند و مولفین آن به ذکر فضائل بعضی از اماکن و بقعه‌های مدینه، نه تمامی آن اشاره نموده‌اند)، به جامعیت کتاب ابن نجار نمی‌رسند. کتاب به تاریخ موسوعی مدینه و تاریخ قدیم آن تا زمان مولف، و آنچه که در خلال این زمان رخ داده، پرداخته است و این امر سبب اهمیت افزون این کتاب شده است. ۴ - وضعیت کتابآقای مطری متوفی ۷۴۲ ق، شرح و استدراکی براین کتاب انجام داده است، بعد از او، ابوبکر مراغی متوفی ۸۱۶ ق شرحی بر این دو کتاب نوشته است. کتاب تنها شامل یک فهرست که مربوط به مطالب کتاب است، می‌شود. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |